W ostatnim pięcioleciu zrobiono w Polsce bardzo wiele w zakresie kształcenia spółdzielczego, i to zarówno co do ilości placówek, jak i rozszerzania programów oraz udoskonalania metod pracy. Kształceniem z zakresu spółdzielczości zajmują się: związki spółdzielcze, Ministerstwo Oświaty, specjalne instytucje w tym celu powołane – jak Stowarzyszenie Szkoły Spółdzielczej, poszczególne szkoły i uczelnie akademickie, niektóre instytucje oświatowe i społeczne.
Pod względem form organizacyjnych i środowisk, w których odbywa się nauka i kształcenie spółdzielcze, podzielić je można następująco:
I. Szkoły Spółdzielczości.
II. Nauczanie spółdzielczości w szkołach zawodowych i innych.
III. Wykłady spółdzielczości w uczelniach wyższych i akademickich.
IV. Kursy spółdzielczości ustne.
V. Kursy wakacyjne.
VI. Spółdzielcze Kursy Korespondencyjne.
VII. Praca samokształceniowa w organizacjach młodzieżowych.
VIII. Spółdzielnie uczniowskie.
1. Szkoły Spółdzielczości
1. Państwowa Szkoła Spółdzielczości Rolniczej w Nałęczowie, woj. lubelskie
Szkoła istnieje od 1930 roku. Przyjmuje wiejską młodzież męską powyżej lat 18. Od kandydatów wymagane jest ukończenie 7 oddziałów szkoły powszechnej; pierwszeństwo mają kandydaci, którzy ukończyli ludową szkołę rolniczą i odbyli co najmniej półroczną praktykę w spółdzielni. Nauka trwa 11 miesięcy, od 15 stycznia do 15 grudnia. Szkoła prowadzi własny internat.
Program nauki obejmuje następujące przedmioty (liczby w nawiasie oznaczają ogólną ilość godzin): spółdzielczość – historia i ideologia (120), organizacja i gospodarka spółdzielni (225), towaroznawstwo (210), arytmetyka (60), księgowość spółdzielcza (290), nauka o handlu z uwzględnieniem prawodawstwa i korespondencji (80), geografia gospodarcza (55), ekonomia polityczna (60), nauka o Polsce współczesnej wraz z językiem ojczystym (175), śpiew (45). Praktykę paromiesięczną w spółdzielniach odbywa młodzież po ukończeniu szkoły. Absolwenci po ukończeniu szkoły i odbyciu praktyki przepisowej otrzymują pracę w spółdzielniach w środowiskach rolniczych.
Dyrektorem Szkoły jest Stefan Paczos.
2. Szkoła Przysposobienia Spółdzielczego w Warszawie, ul. Pankiewicza 3, tel. 983-35
Szkoła prowadzona jest przez Stowarzyszenie Szkoły Spółdzielczej od 1937/8 roku szkolnego. Do szkoły przyjmowana jest młodzież męska, dorosła, po ukończeniu 18 lat. Od kandydatów wymagane jest ukończenie szkoły powszechnej; pierwszeństwo w przyjęciu mają ci, którzy ukończyli kurs spółdzielczy lub inny. Nauka trwa jeden rok szkolny (od września do czerwca włącznie). Młodzież zamiejscowa ma zapewnioną bursę (internat).
Program nauki obejmuje następujące przedmioty (liczby w nawiasie oznaczają ogólną ilość godzin): spółdzielczość – historia i ideologia (105), organizacja i gospodarka spółdzielni (140), technika sprzedaży i reklamy (105), towaroznawstwo (105), arytmetyka handlowa (105), księgowość spółdzielcza (105), wiadomości o Polsce współczesnej (70), język polski (105), higiena (15), pisanie na maszynie (nadobowiązkowo, 70). Nauka szkolna odbywa się po południu.
W okresie pobytu w szkole młodzież odbywa praktykę w sklepach i magazynach przez 6 miesięcy (po 4 godziny dziennie w godzinach rannych w sklepach i magazynach organizacji spółdzielczych) w Warszawie i 2-tygodniową całodzienną praktykę w czasie ferii Bożego Narodzenia w sklepach spółdzielni prowincjonalnych. Praktyki organizuje szkoła. Po ukończeniu młodzież otrzymuje pracę w spółdzielniach na prowincji; znalezienie pracy ułatwia szkoła.
Dyrektorem szkoły jest Franciszek Dąbrowski.
3. Koedukacyjne Gimnazjum Spółdzielczości im. R. Mielczarskiego w Warszawie, ul. Pankiewicza 3, tel. 983-35
Gimnazjum prowadzone jest przez Stowarzyszenie Szkoły Spółdzielczej. Gimnazjum powstało w 1937/8 roku szkolnym przez przekształcenie dotychczasowej 3-letniej szkoły spółdzielczej, prowadzonej od 1931/2 roku szkolnego. Do gimnazjum przyjmowana jest młodzież po ukończeniu 6 klas szkoły powszechnej, w wieku od 13 lat do 16. Nauka trwa 4 lata. Młodzież zamiejscowa ma zapewnioną bursę (internat).
Program nauki obejmuje przedmioty zawodowe, pomocnicze związane z zawodem oraz ogólno-kształcące. Przedmioty szczegółowe z uwzględnieniem godzin tygodniowo na wszystkie 4 klasy (liczby w nawiasie): spółdzielczość – historia i ideologia (3), organizacja i gospodarka spółdzielni (8), organizacja i technika handlu (8), technika reklamy i propagandy (4), towaroznawstwo (12), geografia gospodarcza (8), arytmetyka handlowa (9), księgowość ogólna i spółdzielcza (9), pisanie na maszynie (2), religia (8), historia (6), wiadomości o Polsce współczesnej (2), matematyka (6), przyroda (7), język polski (14), język niemiecki (15), ćwiczenia cielesne (8), śpiew (2).
Po trzecim roku nauki młodzież w czasie ferii letnich odbywa 6-tygodniową praktykę w spółdzielniach; praktykę organizuje szkoła. Po ukończeniu młodzież zostaje zatrudniona w organizacjach spółdzielczych; znalezienie pracy ułatwia szkoła.
Dyrektorem szkoły jest Franciszek Dąbrowski.
4. Państwowe Gimnazjum Spółdzielczości w Krzemieńcu
Prowadzone jest przez Liceum Krzemienieckie od 1937/8 roku szkolnego. Program nauki, warunki przyjęcia jak w gimnazjum im. R. Mielczarskiego w Warszawie. Szczegółów w chwili oddania do druku informatora nie posiadaliśmy.
5. Jednoroczna Szkoła Spółdzielczości Mleczarskiej w Stryju
Szkoła prowadzona jest przez centralę ukraińskich spółdzielni mleczarskich „Masłosojuz” przy poparciu Izby Rolniczej we Lwowie.
Kierownik szkoły, zarówno jak i wykładowcy są współpracownikami „Masłosojuzu” oraz innych instytucji spółdzielczych ukraińskich.
II. Nauczanie spółdzielczości w szkołach zawodowych i innych
1. W szkołach przysposobienia rolniczego (męskie –jednoroczne)
Nie ma osobnego przedmiotu, ale zagadnienia spółdzielcze są uwzględnione w programach następujących przedmiotów: nauka o Polsce współczesnej, urządzenie i prowadzenie mniejszych gospodarstw, rolnictwo, ogrodnictwo, produkcja zwierzęca, rachunki.
2. W szkołach przysposobienia gospodyń wiejskich (jednoroczne)
Zagadnienia spółdzielcze są uwzględnione w programach następujących przedmiotów: nauka o Polsce współczesnej, organizacja i prowadzenie gospodarstwa rodzinnego, ogrodnictwo, rachunki.
3. W liceach rolniczych (trzyletnie)
Zagadnienia spółdzielcze uwzględnione są w programach następujących przedmiotów: współczesne zagadnienia społeczno-państwowe i gospodarcze, ekonomika gospodarstw wiejskich, inżynieria rolna, handel artykułami rolniczymi, hodowla zwierząt.
Uwaga: Na konferencji przedstawicieli Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i przedstawicieli organizacji spółdzielczych i rolniczych, ci ostatni wypowiedzieli się za wprowadzeniem w szkołach przysposobienia rolniczego pod koniec roku – kilkunastogodzinnego wykładu syntetyzującego wiadomości o ruchu spółdzielczym; w liceach zaś uznano za konieczne wprowadzenie osobnego przedmiotu spółdzielczości, obejmującego ideologię, historię, organizację i gospodarkę spółdzielni.
4. W szkołach przysposobienia kupieckiego drugiego stopnia (jednoroczne)
Spółdzielczość jest potraktowana jako przedmiot nadobowiązkowy w wymiarze 3 godzin tygodniowo.
5. W liceach administracyjnych (trzyletnie)
Spółdzielczość jest przewidziana jako przedmiot nadobowiązkowy w wymiarze 2 godzin tygodniowo.
6. W liceach samorządowych (trzyletnie)
Spółdzielczość jest również przewidziana jako przedmiot nadobowiązkowy w wymiarze 2 godzin tygodniowo.
Uwaga: na konferencji w Min. W. R. i O. P. w sprawie programów przedstawiciele ruchu spółdzielczego wypowiedzieli się za wprowadzeniem spółdzielczości w liceach jako przedmiotu obowiązkowego.
7. W uniwersytetach wiejskich
We wszystkich uniwersytetach wiejskich nauka spółdzielczości jest uwzględniana, czy to w formie cyklu wykładów, czy przy poszczególnych przedmiotach. Uwzględniana jest też w czytelnictwie indywidualnym i zbiorowym oraz jako zagadnienie w dyskusjach.
8. W 3-letniej Szkole Handlowej Towarzystwa „Proświta” we Lwowie
9. W jednorocznej Szkole handlowo-spóldzielczej Towarzystwa „Ridna Szkoła” w Jaworowie
W programach nauki obu tych szkół spółdzielczość jest uwzględniona w szerszym zakresie.
III. Nauka spółdzielczości w uczelniach wyższych i akademickich
1. W Szkole Głównej Handlowej w Warszawie
Na III roku studiów (V i VI semestr) – dział spółdzielczości obejmuje następujące wykłady zlecone (w 1937/8 r. akademickim): Teoria kooperacji – 2 godziny tygodniowo, semestr V – M. Rapacki.
Zasady organizacji i gospodarki spółdzielni spożywców – 1 godz. tyg., sem. VI – M. Rapacki.
Ustawodawstwo spółdzielcze – 1 godz. tyg., sem. VI – M. Rapacki.
Historia ruchu spółdzielczego – 1 godz. tyg., sem. V i VI – St. Wojciechowski.
Zasady gospodarki i organizacji spółdzielni rolniczych – godz. tyg., sem. V i VI – A. Nowakowski.
Rachunkowość spółdzielcza – 2 godz. tyg., sem. V i VI – Al. Lipa.
Technika i metoda lustracji w spółdzielniach – 1 godz. tyg., sem. V i VI – B. Przegaliński.
Seminarium ze spółdzielczości – 2 godz. tyg., sem. V i VI – B. Przegaliński.
Seminarium magisterskie ze spółdzielczości – 2 godz. tyg. sem. V i VI – M. Rapacki.
2. W Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Wykłady z zakresu spółdzielczości prowadzone są dla studentów specjalizujących się w agronomii społecznej (1936/37 r. akad.):
Zarys spółdzielczości – sem. letni, 1 godz. tyg. – dr T. Kłapkowski.
Formy zrzeszeń rolniczych, sem. zimowy, 1 godz. tyg. – dr T. Kłapkowski.
Ćwiczenia z rachunkowości spółdzielni rolniczych – sem. zim., 2 godz. tyg. – inż. T. Zakrzewski.
3. Na Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie
Na wydziale prawa i nauk ekonomiczno-społecznych (1936/37 r. akad.):
Spółdzielczość – 2 godz. tyg. rocznie – dr T. Kłapkowski.
4. W Szkole Nauk Politycznych w Warszawie
Na III roku studiów uzupełniających na wydziałach: Społecznym, Administracji Państwowej i Komunalnej i Finansowo-Ekonomicznym – jako jeden z cyklów wykładów według wyboru (1936/7 r. akad.) „Kooperacja” – 120 godzin.
5. W Państwowej Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie
Wykłady z zakresu spółdzielczości na V semestrze (1936/7 r. akad.) – prowadzone są na wydziałach: Rolniczym i Instruktorsko-Nauczycielskim pt. „Kooperatywy rolnicze” – 3 godz. tyg. przez prof. Edwarda Zabłockiego. Wykład ten obejmuje: teorię, organizację i gospodarkę, ustawodawstwo i rachunkowość spółdzielczą.
Oprócz tego spółdzielczość jest uwzględniona przez tegoż profesora w wykładach: handel rolniczy, zawodowe organizacje rolnicze, i przeważa jako tematy w pracach seminaryjnych na Wydziale Instruktorsko-Nauczycielskim.
6. Na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie
Wyższy Naukowy Kurs Spółdzielczy
Kurs istnieje od 1924 roku na podstawie odrębnego statutu w obrębie Wydziału Rolniczego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Celem kursu jest kształcenie pracowników większych stowarzyszeń, związków i instytucji spółdzielczych oraz popieranie naukowego studium ruchu spółdzielczego. Kurs rozpoczyna się w październiku i trwa do końca czerwca następnego roku w 3 trymestrach. Wyjątkowo Dyrekcja Kursu może zezwolić na rozłożenie studiów na okres 2- i 3-letni.
Program obejmuje następujące wykłady: nauka o spółdzielczości, ustawodawstwo w zastosowaniu do spółdzielni, biologiczne podstawy spółdzielczości, praktyka spółdzielni mleczarskiej, praktyka spółdz. roln.-handl., praktyka spółdzielni kredytowej, organizacja pracy społecznej, ekonomia polityczna, polityka ekonomiczna, polityka agrarna, geografia gospodarcza,
wiczenia geografii rolniczej, nauka o handlu rolniczym, przygotowanie rynkowe i standaryzacja produktów rolnych, technika handlowa, nauka kalkulacji i rachunkowości kupieckiej, rachunkowość kupiecka i spółdzielcza, nauka o bankowości, prawodawstwo skarbowe, taryfoznawstwo.
Wykładowcami na kursie są:
A. Bogdanowicz Dyr. MZM, Dr Jerzy Fierich, Radca Iwaszkiewicz, Dyr. J. Kania, Dr Teodor Kosch, Prof. Łukasiewicz, Dr K. Majewski, Radca Mieczysław Mayer, Doc. Dr Wiktor Ormicki, Doc. Dr Z. Sarna, Dr Rouppert – Prof. UJ, Dr St. Schmidt – Doc. UJ, Waydowski – Dyr. Synd. Spółdz. Rol., Prof. Weigt, Dr Tadeusz Wroniewicz, A. Żabiński – Prof. WSH.
Do zapisu w charakterze słuchaczy zwyczajnych jest wymagane: posiadanie świadectwa dojrzałości szkoły średniej ogólnokształcącej, seminarium nauczycielskiego, ew. świadectwo ukończenia szkoły zawodowej równorzędnej z 8 klasami gimnazjalnymi. Słuchacze kursu mogą być równocześnie słuchaczami innych wydziałów i szkół akademickich w Krakowie, za wyłączeniem Wydziału Rolniczego UJ.
Słuchaczami nadzwyczajnymi mogą być ci, co ukończyli co najmniej 6 klas gim., licealnych lub szkołę zawodową równorzędną z 6 klasami gim., albo praktyczni spółdzielcy za zezwoleniem Dyrekcji Kursu.
Świadectwa z ukończenia kursu są wydawane tylko słuchaczom zwyczajnym, którzy mają zaliczony cały rok studiów (tj. wizowany indeks) i złożyli wszystkie przepisane egzaminy w przepisanym okresie ze średnim postępem dostatecznym.
Słuchacze nadzwyczajni mogą zdawać tylko kolokwia, z których otrzymują poświadczenia w indeksie, poza tym żadnych osobnych zaświadczeń otrzymać nie mogą. Podania z załącznikami należy nadsyłać do dni 15 IX do dyrekcji kursu, Al. Mickiewicza 21.
Dyrektorem Wyższego Naukowego Kursu Spółdzielczego jest doc. dr Stefan Schmidt.
7. W Instytucie Administracyjno-Gospodarczym w Krakowie
Na Wydziale Handlowym wykład pt. Spółdzielczość – 3 godz. tyg. przez cały rok; wykład prowadzi dr inż. Kazimierz Majewski. Nadto spółdzielczość uwzględnia się: przy organizacji i technice handlu – organizację i gospodarkę najważniejszych typów spółdzielni; przy księgowości – rachunkowość spółdzielczą.
Na Wydziale Samorządowym wykład pt. Spółdzielczość – 2 godz. tyg. przez cały rok, wykład prowadzi dr inż. Kazimierz Majewski.
8. Na Wyższym Studium Handlowym w Krakowie
Odrębny wykład pt. Encyklopedia Spółdzielczości prowadzi dr Stefan Schmidt, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nadto spółdzielczość jest uwzględniana w wykładach prawa, organizacji handlu, towaroznawstwa i księgowości.
9. Na Politechnice Lwowskiej
Na Wydziale Rolniczo-Leśnym na IV roku prowadzone są wykłady (1936/7 r. akad.) pt. Spółdzielczość rolnicza – 2 godz. tyg. przez cały rok; wykłada doc. dr Henryk Romanowski.
10. W Wyższej Szkole Handlu Zagranicznego we Lwowie
Wykłady z zakresu spółdzielczości prowadzi p. Władysław Jenner w wymiarze 1 godziny tygodniowo w półroczu letnim.
11. W Wyższej Szkole Handlowej w Poznaniu
Wykłady z zakresu spółdzielczości prowadzone są na III roku studiów (1936/7 r. akad.):
Zasady spółdzielczości, II trym., 1 godz. tyg. – dr A. Całkosiński.
Zasady spółdzielczości, III trym., 3 godz. tyg. – dr E. Taylor.
IV. Kursy spółdzielczości ustne
Związki spółdzielni prowadzą szeroko rozgałęzioną akcję kształcenia i dokształcania za pomocą kursów. Pod względem celów kursy te można by podzielić na: zawodowe kursy dokształcające i kursy wprowadzające do zagadnień spółdzielczych. Środowiskowo kursy obejmują: pracowników zatrudnionych w spółdzielniach, członków zarządów, rady nadzorcze, działaczy społecznych, specjalnie zaś nauczycielstwo i młodzież wiejską i robotniczą. Pod względem czasu trwania mamy tu dużą rozpiętość: od 3-dniowych do 6-ciomiesięcznych. Różne cele, różny czas trwania, różne środowiska uczestników kursów, różne typy spółdzielni, wreszcie różne tradycje w poszczególnych związkach – powodują bardzo dużą rozmaitość programów tych kursów. Bardziej charakterystyczne są typy kursów organizowane przez poszczególne związki spółdzielni.
1. „Społem” – Związek Spółdzielni Spożywców RP w Warszawie, Grażyny 18 (1936)
1) Kształcenie pracowników sklepowych; kursy 8-dniowe;
2) Kształcenie rachmistrzów (pracowników i członków zarządu, prowadzących rachunkowość); kursy 6-ciodniowe;
3) Przygotowanie organizatorów spółdz. spoż. spośród działaczy społecznych – kursy organizowane w porozumieniu z instytucjami społecznymi i oświatowymi; czas trwania: 5 dni;
4) Dla nauczycieli-opiekunów spółdzielni uczniowskich: czas trwania 3 dni.
2. Związek Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych RP, Warszawa, Warecka 11a (1936/7 r.)
1) Kursy rachunkowości i gospodarki spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowej; czas trwania: 2 tygodnie;
2) Kurs rachunkowości i gospodarki spółdz. mleczarskich; czas trwania: 2 tygodnie;
3) Kursy rachunkowości spółdzielni rolniczo-handlowych; czas trwania: 4 dni.
3. Związek Rewizyjny Spółdzielni Ukraińskich we Lwowie (r. 1936/7)
1. Kursy dokształcające dla księgowych. Czas trwania kursów różny, od 3 dni do 3 miesięcy; przeprowadzono tych kursów w różnych miejscowościach 14;
2. Kursy dla sprzedawców w sklepach. Czas trwania od półtora do 4 tygodni; kursów tych w różnych miejscowościach przeprowadzono 4;
3. Inne kursy o charakterze ogólno-spółdzielczym na terenach poszczególnych organizacji społecznych.
4. Związek Rewizyjny Ruskich Spółdzielni w Lwowie (rok 1934/5)
1) 2-miesięczny kurs we Lwowie dla pracowników i działaczy spółdzielczych;
2) 2-tygodniowe kursy podobnego typu o skróconym programie na prowincji w trzech miejscowościach.
5. Związek Spółdzielni Niemieckich w Polsce (1934/5 rok)
1. 1-tygodniowy kurs dla członków zarządów i rad nadzorczych (dwa kursy – w Bydgoszczy i w Poznaniu);
2. 1-tygodniowy kurs poświęcony przygotowaniu młodzieży do pracy spółdzielczej (w Bydgoszczy).
6. Związek Żydowskich Spółdzielni w Polsce (1934)
1) 3-tygodniowy kurs dla kierowników spółdzielni.
7. Wykłady spółdzielczości na innych kursach
Poza kursami specjalnymi, prowadzonymi przez organizacje spółdzielcze, coraz częściej spotykamy się z wykładami z zakresu spółdzielczości na kursach ogólnokształcących czy zawodowych dla młodzieży i dorosłych, prowadzonych przez różne instytucje oświatowe i społeczne.
V. Wakacyjne kursy spółdzielczości
1. „Społem” – Związek Spółdzielni Spożywców RP
Kursy te stanowią w zespole kursów odrębny typ pod względem zadań, charakteru, programu i metod pracy. Cechą charakterystyczną jest wybitny moment towarzysko-odpoczynkowy. Wykłady mają często wyraźną tendencję do zbliżenia ideowo-społecznego uczestników i wykładowców, wysunięcia zagadnień spornych, zagadnień aktualnych, zagadnień regionalnych, a jednocześnie przyczynienia się do rozszerzenia i pogłębienia światopoglądu spółdzielczego. Z zasady są to wykłady połączone z dyskusją.
Czas trwania: zwykle dwa tygodnie, z czego przez 8 do 9 dni są wykłady i dyskusje od 4 do 6 godzin dziennie; reszta dni poświęcona jest na wycieczki zbiorowe, a wolne godziny w dni wykładowe na spacery wspólne, gry, zabawy towarzyskie. Kursy te organizowane są zwykle w naszych miejscowościach turystyczno-letniskowych.
Związek „Społem” zapoczątkował kursy w 1926 r. Po 12 latach zyskały one takie uznanie i popularność, że w 1937 r. ,,Społem” organizuje tych kursów 20 w następujących miejscowościach: w Bukowinie Tatrzańskiej, w Worochcie, w Sopotni Małej w Beskidach, w Górach Świętokrzyskich, nad morzem, nad jeziorem Narocz na Wileńszczyźnie i w Ustroniu pod Łodzią.
Poszczególne kursy przeznaczone są dla: pracowników, kierowników i członków władz spółdzielni, członków-szeregowców spółdzielni, kobiet – działaczek spółdzielczych, nauczycielstwa, młodzieży wiejskiej, robotniczej i akademickiej.
2. Związek Rewizyjny Spółdzielni Ukraińskich
Prowadzi kursy wakacyjne od 1935 r. dla pracowników i działaczy spółdzielczych. Czas trwania pojedynczego kursu: 2 tygodnie. Kursy przeprowadzane są również w miejscowościach turystyczno-letniskowych.
VI. Kursy Korespondencyjne
1) Prywatne Koedukacyjne Spółdzielcze Kursy Korespondencyjne dawn. Spółdzielcze Kursy Korespondencyjne (SKK), Warszawa, Grażyny 13
Prywatne Koedukacyjne SKK założone zostały 1 października 1926 r. i prowadzone są przez „Społem” Związek Spółdzielni Spożywców RP. Kursy mają charakter ściśle zawodowy, dokształcający i przeznaczone są w pierwszym rzędzie dla pracowników spółdzielczych, zarządów i rad nadzorczych oraz osób innych, interesujących się spółdzielczością.
W r. 1937 zostały zatwierdzone przez Kuratorium Okręgu Szkolnego Warszawskiego i wydają świadectwa kwalifikujące do pracy w ruchu spółdzielczym.
Program nauki podzielony jest na 3 grupy i obejmuje następujące przedmioty:
Grupa dla pracowników sklepowych i magazynowych:
1) Spółdzielczość: 10 wykładów,
2) Organizacja i technika sprzedaży: 10 wykładów,
3) Towaroznawstwo: 20 wykładów,
4) Rachunkowość stopień I: 15 wykładów.
Grupa dla buchalterów i pracowników biurowych:
1) Spółdzielczość: 10 wykładów,
2) Przepisy prawne obowiązujące spółdzielnie: 20 wykładów,
3) Arytmetyka handlowa: 25 wykładów,
4) Rachunkowość stopień I: 15 wykładów,
5) Rachunkowość stopień II: 35 wykładów,
6) Korespondencja w spółdzielniach: 20 wykładów.
Grupa dla kierowników i działaczy spółdzielczych:
1) Spółdzielczość: 10 wykładów,
2) Przepisy prawne, obowiązujące spółdzielnie: 20 wykładów,
3) Organizacja i administracja spółdzielni: 10 wykładów,
4) Organizacja i technika sprzedaży: 10 wykładów,
5) Nauka o handlu: 20 wykładów,
6) Rachunkowość stopień I: 15 wykładów,
7) Rachunkowość stopień II: 35 wykładów,
8) Arytmetyka handlowa: 25 wykładów,
9) Towaroznawstwo: 20 wykładów,
10) Korespondencja w spółdzielniach: 20 wykładów.
2. Spółdzielczy Kurs Listowny (SKL) Warszawa, Warecka 11a
SKL, zorganizowany i prowadzony przez Związek Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych RP, założony został 1 października 1936 r. Kurs ma charakter dokształcający i przeznaczony jest dla pracowników spółdzielni, członków zarządów i rad nadzorczych oraz osób interesujących się spółdzielczością.
Program kursu jest następujący:
1) Spółdzielczość: 5 wykładów,
2) Przepisy prawne i organizacyjne spółdzielni oszcz.-pożyczkowych (SOP) : 4 wykłady,
3) Gospodarka i administracja (SOP): 11 wykładów,
4) Rachunkowość (SOP): 24 wykłady.
Kurs kończy się 2-dniową konferencją połączoną z egzaminem uczestników SKL. Od października 1937 r. przewidywane są kursy z zakresu spółdzielni mleczarskich.
3. Korespondencyjne Kursy Spółdzielcze (Zaoczni Kooperatywni Kursi), Lwów, ul. Technicka 1
Prowadzone są przez Związek Rewizyjny Spółdzielni Ukraińskich (Rewiyjny Sojuz Ukraińskich Kooperatiw).
Kursy przeznaczone są dla pracowników i władz spółdzielni i obejmują następujące działy:
1) rachmistrzów spółdzielni gospodarczo-spożywczych,
2) rachmistrzów spółdzielni kredytowych,
3) rachmistrzów spółdzielni mleczarskich,
4) pracowników spółdzielni zakupu i zbytu,
5) skarbników i członków rad nadzorczych spółdzielni zakupu i zbytu,
6) skarbników i rad nadzorczych spółdzielni kredytowych,
7) członków szeregowych spółdzielni dla ogólnego uświadomienia spółdzielczego.
4. Na Kursach Rolniczych im. St. Staszica (listowych) Warszawa, ul. Pankiewicza 3 – tel. 981-93
Spółdzielczość jest uwzględniona jako oddzielny przedmiot w następujących działach (grupach):
a) na kursie przysposobienia rolniczego pt. „Spółdzielczość rolnicza i jej formy” (1936/37 r. szkolny),
b) na wyższym kursie rolniczym pt. „Spółdzielczość w rolnictwie”,
c) na wyższym kursie hodowlanym pt. „Spółdzielczość w zakresie hodowli zwierząt”.
5. Na Kursach Korespondencyjnych Państwowej Szkoły Przemysłowej Żeńskiej, Warszawa, ul. Górnośląska 31, tel. 918-19
Zadaniem kursów jest dokształcanie nauczycieli szkół zawodowych. Z zakresu spółdzielczości w kursie uwzględnione są następujące tematy (1935/6 r. szk.):
1) istota spółdzielczości i jej cechy, rodzaje spółdzielni,
2) warunki organizacyjno-gospodarcze pomyślnego rozwoju spółdzielni pracy i wytwórczych,
3) spółdzielcze placówki pracy absolwentek szkół zawodowych,
4) spółdzielczość a szkolnictwo zawodowe,
5) rzut oka na rozwój spółdzielczości za granicą (dla użytku nauczycieli szkół zawodowych).
W prospekcie na 1936/7 r. szk. (pierwsze półrocze) zapowiedziane są wykłady pt. „Spółdzielczość w szkole zawodowej”, na których treść mają się składać: statut, organizacja i rejestracja spółdzielni pracy i spółdzielni wytwórczej, zagadnienia prawno-podatkowe oraz wskazówki z zakresu rachunkowości spółdzielni pracy i spółdzielni wytwórczej.
VII. Praca samokształceniowa spółdzielcza w organizacjach młodzieżowych
W Kołach Młodzieży Wiejskiej stałą i systematyczną akcją w zakresie samokształcenia spółdzielczego zajmują się:
1) Centralny Komitet do Spraw Młodzieży Wiejskiej przy Związku Izb i Organizacji Rolniczych, Warszawa, ul. Kopernika 30,
2) Związek Młodzieży Wiejskiej RP (,,Wici”), Warszawa, ul. Chmielna 110,
3) Centralny Związek Młodej Wsi, w Warszawie, ul. Kopernika 30.
Po kilku latach pracy pionierskiej i dorywczej praca samokształceniowa w Kołach Młodzieży Wiejskiej wchodzi w okres pracy zorganizowanej i systematycznej.
Obok pomocy organizacyjnej samych Kół i ich Central dużą pomoc okażą młodzieży ostatnio wydane dwie książeczki poświęcone temu zagadnieniu.
Pierwsza – „Praca zespołów Przysposobienia Rolniczego w dziedzinie spółdzielczości”, napisana pod red. P. Banaczkowskiego (Warszawa, 1936 rok), ujmuje sprawę samokształcenia spółdzielczego w nawiązaniu i w ramach prac samokształceniowych zespołów Przysposobienia Rolniczego.
Druga książeczka poświęcona temu zagadnieniu pt. „Młodzież wiejska w ruchu spółdzielczym”, napisana przez Karola Haubolda (Warszawa, 1937 r.), ujmuje zagadnienie samokształcenia spółdzielczego w Kołach Młodzieży Wiejskiej jako pracę w nawiązaniu, ale niezależną od innych.
W środowisku młodzieży robotniczej podjął akcję w zakresie kształcenia i samokształcenia zespołowego Zarząd Główny Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (TUR), powołując w tym celu Centralną Komisję Spółdzielczą, Warszawa, ul. Czerwonego Krzyża 20.
W tym środowisku duże usługi zespołom samokształceniowym może oddać książeczka pt. ,,Program samokształcenia spółdzielczego”, napisana przez Olenę i Karola Hauboldów (Warszawa, 1934).
Wreszcie dla usystematyzowania pracy w zakresie samokształcenia spółdzielczego ogromne usługi mogą okazać wyżej omówione Kursy Korespondencyjne (listowne) prowadzone przez Związek „Społem”, Związek Spółdzielni Rolniczych i Zarobkowo-Gospodarczych oraz dla młodzieży ukraińskiej przez Związek Spółdzielni Ukraińskich.
VIII. Spółdzielnie Uczniowskie
Spółdzielnie uczniowskie w szkołach powszechnych, średnich, ogólnokształcących i zawodowych – stanowią specyficzną formę kształcenia i wychowania spółdzielczego najmłodszego pokolenia. Tu młodzież przez praktykowanie spółdzielczości zapoznaje się nie tylko z elementami strony technicznej i organizacyjnej pracy spółdzielczej, ale stopniowo i z zasadami spółdzielczymi, wreszcie przez doraźne pogadanki i czytanki z samą ideologią spółdzielczości.
Według przybliżonych danych (ścisłej statystyki brak) w szkołach naszych istnieje obecnie około 10 000 spółdzielni uczniowskich.
Powyższy tekst pierwotnie ukazał się w „Informatorze Spółdzielczym”, Wydawnictwo Spółdzielczego Instytutu Naukowego, Warszawa 1937. Od tamtej pory tekst nie był wznawiany, ze zbiorów Remigiusza Okraski. Poprawiono pisownię według obecnych reguł. Wersję elektroniczną przygotowali Aleksandra Zarzeczańska i Remigiusz Okraska.
